بررسی ژنتیکی صفات وابسته با کیفیت نانوایی در گندم نان به روش دی آلل و تجزیه میانگین نسل ها

چکیده بالا بودن کیفیت نانوایی گندم باعث کاهش ضایعات نان، ارتقاء کیفیت غذایی، افزایش سطح سلامتی و بهداشت مردم می شود. توارث صفات مرتبط با کیفیت نانوایی بسیار پیچیده و پلی ژنی است و اطلاعات اندکی در باره عمل ژنتیکی این صفات وجود دارد. به منظور برآورد ترکیب پذیری عمومی و خصوصی، بررسی رفتار ژن ها و وراثت پذیری این صفات در گندم نان از طرح دی آلل کامل یک ساله و طرح نیمه دی آلل دو ساله با شش رقم گندم تجاری به نام های اترک، اروند، زرین، کرج-3، mv-17 و نوید و طرح تجزیه میانگین نسل ها با ارقام اترک، نوید و mv-17 استفاده شد. مواد ژنتیکی در طی سال های 89-1387 تهیه و آزمایش های اصلی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سال زراعی 90-1389 درایستگاه تحقیقاتی ماهی دشت کرمانشاه انجام شد. صفات وزن هزار دانه، میزان پروتئین دانه، رطوبت دانه، حجم نان، شاخص سختی بذر، درصد جذب آب آرد، عدد فالینگ، میزان گلوتن، شاخص گلوتن، حجم رسوب زلنی، ارتفاع رسوب sds و صفات رئولوژی خمیر ارزیابی شدند. داده ها از روش های دی آلل گریفینگ، جینکز و هیمن، روش تریپلوئیدی و تجزیه میانگین نسل ها تجزیه شدند. تجزیه واریانس برای ترکیب پذیری عمومی، خصوصی و تلاقی های معکوس در سطح پنج و یک درصد برای کلیه صفات معنی دار بود. بالا بودن نسبت و نسبت ژنتیکی نشان از کنترل صفات به وسیله اثرات افزایشی ژن ها بود. والد اترک، زرین و کرج-3 دارای بهترین شرایط ترکیب پذیری برای بیشتر صفات مرتبط با کیفیت نانوایی و رئولوژی خمیر بودند. ترکیب پذیری خصوصی ناشی از تلاقی های مستقیم و معکوس نشان داد که ترکیب های اروند × کرج-3، زرین × اترک، زرین × کرج-3، اترک × کرج-3 دارای بهترین ترکیب پذیری خصوصی برای بیشتر صفات بودند. بهترین ترکیب ژنتیکی زیر واحدهای گلوتنین سنگین به والد اترک، زرین و نوید و دورگ های اروند × اترک، اروند × نوید، اترک × زرین، اترک × کرج-3، زرین × نوید تعلق داشت. سهم اثرات افزایشی در کنترل بیشتر صفات مرتبط با خواص نانوایی و رئولوژی خمیر از سهم اثرات غیر افزایشی بیشتر بود. بیشترین میزان وراثت پذیری خصوصی به صفات شاخص سختی بذر، درصد پروتئین و گلوتن مرطوب تعلق گرفت. بر اساس نتایج، اثرات ژنتیکی و توارث پذیری وابسته به جنین، اندوسپرم و اثرات مادری در کنترل صفات نقش دارند، اما سهم اثرات افزایشی و توارث پذیری وابسته به جنین بیشتر بود. تجزیه میانگین نسل ها برایی تلاقی های ارقام اترک ? mv-17 و اترک ? نوید نشان دهنده وجود تفاوت معنی داری بین نسل ها از نظر صفات کیفی مرتبط با خواص نانوایی بود که ادامه تجزیه و تحلیل ژنتیکی را ممکن ساخت. آزمون x2 در هر دو ترکیب فوق برای کلیه صفات به غیر از درصد پروتئین دانه در سطح یک درصد معنی دار بود و دلیلی بر وجود آثار متقابل غیرآللی یا اپیستازی بود. برآورد اجزای ژنتیکی میانگین صفات حاصل از نسل ها در مدل های شش پارامتری و پنج پارامتری بهترین برازش را در سطح یک درصد نشان دادند. غالبیت نسبی در ترکیب اول برای صفات وزن هزار دانه، درصد پروتئین دانه، سختی بذر و درصد گلوتن تر و در ترکیب دوم نیز برای صفات درصد پروتئین دانه، درصد جذب آب و درصد گلوتن تر به طرف والد ضعیف تر بود و سهم اثر افزایشی ژن ها در کنترل ژنتیکی صفات بیشتر بود.